Średniowiecze Alexandra McQueena



Ostatnio jeden z poczytniejszych babskich miesięczników opublikował sesję w której zaprezentowano stylizacje mające kojarzyć się i stanowić hołd dla wielkich, kobiecych postaci w historii, powiedzmy wręcz: kobiet-ikon, próbując w ten sposób ostatecznie przekonać czytelniczkę, że oto stanowią one wciąż świeżą, niewysychającą rzekę inspiracji dla współczesnego świata mody. Rzecz chyba trochę naciągana, aczkolwiek wizualnie prezentująca się bardzo dobrze, bądź co bądź – rzeka to jednak chyba w niektórych przypadkach najwyżej szeroki strumyczek. Nie mogę się zgodzić, że inspiracje przełomem wieków XIX i XX należałoby wywodzić od… Marii Skłodowskiej-Curie. Zestaw bohaterek był zresztą szeroki i dość zaskakujący, i tak obok naszej szacownej noblistki znaleźć można było bezpośrednio powiązane z przemysłem modowym persony, np. Dianę Vreeland czy Annie Leibovitz. W tym doborowym towarzystwie (i mówię to oczywiście bez ironii), ku swojemu bezbrzeżnemu zdumieniu ujrzałam nie kogo innego jak swoją zacną patronkę-imienniczkę, Joannę d’Arc mianowicie. Joasię wykreowano następująco: modelkę przyodziano w srebrną, cekinową mini, pod pachę wsadzono hełm. Cekiny wszak od jakiegoś czasu stały się synonimem „zbroi”. Ileż to już się człowiek tych porównań naczytał! „Nowa zbroja”, „średniowieczna wojowniczka” (sic!), „współczesna kolczuga” itp. itd.. Ja wiem, że skojarzenia różnorakie są jedną z dźwigni pisania o modzie, ale naprawdę nie mogłam się powstrzymać od śmiechu, kiedy ktoś kreację, którą Carey Mulligan włożyła na tegoroczny Met Ball określił mianem… zbroi płytowej. Bo Miuccia Prada cekiny zaprojektowała większe. Efekt zdecydowanie bardziej kojarzył się (i pewnie miał się kojarzyć) z rybią łuską, ale cóż było poradzić – posmak militariów najwyraźniej wygrał.

Met Ball - Carey Mulligan w kreacji Prady; źródło: vogue.co.uk

W sumie wystarczy na wybieg wypuścić dziewczyny w czymś, co składa się z pewnej liczby metalicznie świecących elementów no i mamy „neo-zbroję” jak malowaną. Jeśli komuś się to rzeczywiście ze średniowieczem kojarzy, to cóż – może ma wyobraźnię bujniejszą niż ja, czego właściwie można tylko pozazdrościć. Ale jak już tropić, to inspiracje konkretne. I kto szuka, ten znajdzie, z niewielkim nawet trudem, bo także u  największych i najbardziej znanych. Kiedy pierwszy raz zobaczyłam kolekcję, o której będzie tu mowa, szczęka dosłownie wryła mi się w ziemię aż do Hadesu. Do tej pory lepszej wizji średniowiecza we współczesnej modzie chyba nie było i pewnie prędko nie będzie. Alexander McQueen stworzył ją tuż przed śmiercią (właściwie ukończył pracę w plus minus 80 procentach) i chyba jest coś wymownego w fakcie, że w swoim ostatnim dziele zawarł elementy zapożyczone z dwóch światów, które docelowo miały kojarzyć się z wiecznością. Była to religia i – no cóż. Cesarstwo.

Przypominanie wydarzenia sprzed kilku lat nie jest chyba tak bardzo nie na miejscu, jeśli weźmie się pod uwagę jego skalę, ale także fakt, że historyzm w modzie ma się obecnie bardzo dobrze, a projekty na jesień-zimę 2012/2013 obfitują tym razem w skojarzenia barokowe (i to raczej późne), czasem bardzo dosłowne, jak absolutnie kapitalna wizja XVIII-wiecznej Sycylii u Dolce&Gabbana, czasem po mistrzowsku zaledwie sugerowane, jak zrobił to Olivier Rousteing w kolekcji Balmain, a czasem zatopione w morzu zupełnie innych motywów, jak u Vivienne Westwood, gdzie nic nie zwiastuje nagłego wybuchu XVIII-wiecznej Francji. U samego McQueen’a inspiracje modą sprzed stuleci wracały kilkakrotnie, żeby wspomnieć chociażby pamiętne RTW jesień-zima 2008/2009, gdzie stroje jak na linii czasu leciały od empire’u w górę wieku XIX. Historią mocno wiało też chociażby w projektach na jesień/zimę 2006/2007, czy na lato 2007. W stosunku do prezentowanych tam rarytasów – McQueen w kolekcji na jesień/zimę 2010/2011 potężnie cofnął się w czasie. Jak zwykle mieliśmy do czynienia z ready-to-wear, który w istocie ‘zachowywał się’ jak haute couture. Krawiectwo wysokie, żeby nie powiedzieć – wysokościowe.

 We wszystkich recenzjach i omówieniach podawano dwa główne źródła inspiracji: Bizancjum i malarstwo XV-wieczne. Dodajmy – północne (i z pewnymi przerzutami na wiek XVI). Zatem mariaż świata oliwy ze światem słoniny. Bardziej skrupulatni bardzo słusznie dorzucali do tego jeszcze element późniejszy, w postaci skojarzeń z XVII-wiecznym francuskim haftem i koronką. Wszystko to z dyskretnym, futurystycznym posmakiem. Jakby muzeum mody wysłano na Marsa. Przyjrzyjmy się jednak konkretom, i to tym, które nas tutaj najbardziej interesują. Jak średniowiecze wygląda u McQueena?

 Nad całą kolekcją unosiły się opary Madonny z dyptyku Etienne Chevalier’a (ok. 1450), pędzla Jean’a Fouquet’a (zm. 1480).



Jean Fouquet - Madonna Etienne Chevalier; źródło: wga.hu

Nie tylko jej charakterystyczny typ urody (nie będziemy się w tym momencie emocjonować tym, czy to faktycznie portret Agnieszki Sorel, czy nie), który jak echo powtarzała stylizacja wszystkich modelek, ale i owa banda cherubinów i serafinów w tle, zderzenie ciemnego z jasnym miało – w kontekście tak estetycznym jak i symbolicznym miało stanowić podwaliny całości wyrazu estetycznego. Później było już tylko lepiej. Hieronim Bosch jako autor printów. Dodajmy – autor ostatnio bardzo popularny i na tekstyliach obecny wręcz nagminnie, czym zajmiemy się w swoim czasie osobno. Bosch (zm. 1516) rzuca się w oczy już za pierwszym razem i jest jednym z tych konkretnych odwołań, których po prostu przeoczyć się nie da, nawet jeśli na przejrzenie kolekcji ma się 3 minuty, a zdjęcia nie zajmują nawet połowy ekranu, więc o detalach nie ma co marzyć.



źródło: style.com



źródło: vogue.co.uk

W rzeczywistości print wykorzystany w centrum nie jest przeniesionym w dokładności 1:1 fragmentem któregoś z obrazu Boscha, lecz kombinacją dwóch: tryptyku Kuszenia św. Antoniego z lat 1505-1506 (mało sympatyczny, rybo podobny stwór) i Piekła z tryptyku Ogród Rozkoszy Ziemskich z ok. 1500 roku (ptaszysko-sadysta).

Hieronim Bosch, Kuszenie św. Antoniego, fragm.; źródło: wga.hu

Hieronim Boch, Ogród Rozkoszy Ziemskich (Piekło), fragm.; źródło: wga.hu

Dalej pojawia się mniej na pierwszy rzut oka czytelny Stefan Lochner (zm. 1451).



źródło: style.com



źródło: vogue.co.uk

Nadrukowani panowie na co dzień rezydują na jednym ze skrzydeł bocznych kolońskiego Ołtarza świętych patronów (ok. 1440).



Stefan Lochner, Ołtarz świętych patronów Kolonii; źródło: wga.hu



McQueen wziął z niego jeszcze złote tło i garść ornamentów, a sposób drapowania, miękko układające się fałdy, same z siebie wydają się być reminiscencją stylu pięknego. Poza Boschem i Lochnerem załapała się jeszcze jedna z największych gwiazd wśród XV-wiecznych Flamandów – Hugo van der Goes (zm. 1482), reprezentowany przez swoje najbardziej chyba znane dzieło, Ołtarz Portinarich (1476-1479), w sposób bardzo ciekawy. Reprodukować postanowiono… zewnętrzną stronę skrzydeł.

Mamy więc wykonane en grisaille Zwiastowanie, utrzymane w konwencji „malowanych posągów” (podobne tworzyli np. van Eyck czy Memling), które nieznacznie przerobiono (zmieniono nieco pozę anioła i położenie gołębicy Ducha Świętego w stosunku do Marii), zredukowano silne wrażenie bryłowatości, tak, że zamiast sprawiać wrażenie „rzeźb” postacie wyglądają jak naszkicowane. Nadrukowano je osobno na dwie różne suknie, każdą z figur duplikując i zwracając owe odbicia lustrzane do siebie, tak, że uzyskano wrażenie „dyptyku”.

źródło: style.com

źródło: style.com

Szkicowość przetransponowanego malowidła doskonale współgra z charakterem materiału, zwiewnością sukni. Majstersztyk, prawda? Z daleka printy wyglądają po prostu jak swobodnie poprowadzone linie, do tego stopnia, że obecność Marii i anioła zauważyłam dopiero stosunkowo niedawno, mimo że pierwszy raz roztkliwiałam się nad mcqueenowskim dziełem niedługo po jego opublikowaniu w Internecie, a i później często do niego wracałam.

źródło: vogue.co.uk

źródło: vogue.co.uk

Do nowszych spostrzeżeń należy coś jeszcze. Zastanawiałam się któregoś razu nad tym, że o ile motywy zaczerpnięte z XV-wiecznego malarstwa w sposób oczywisty rzucają się w kolekcji w oczy, o tyle tak szumnie przecież rozgłaszany czynnik bizantyjski w jakiś sposób się chowa, umyka i nie pozwala sprowadzić do pojedynczego źródła inspiracji. Z określeniem „bizantyjski” bywa w modzie trochę tak jak z ową cekinową zbroją – zbyt często oznacza po prostu ogrom złota i/lub inkrustacji. Może tak było też w tym przypadku? Ogólne wrażenie przepychu, trochę „archaicznego”, żeby nie mylić go z tym, co zwykle uchodzi za „barokowe”? Postanowiłam jednak bliżej przyjrzeć się haftom. I nagle zdałam sobie sprawę, że kolejny konkret mamy przecież podany na tacy. Nie wiem, jakim cudem umknął wcześniej mojej uwadze. W przypadku co najmniej dwóch projektów chodzi nie tyle o Bizancjum, co o Sycylię. Tyle, odnośnie pochodzenia motywu. To, z czego bezpośrednio został zaczerpnięty, jest w istocie solidnym kawałkiem materiału, mimo zaawansowanego wieku będącym w niezwykle dobrej kondycji. Aktualnie sędziwym wiedeńczykiem. Nagle zdałam sobie sprawę, że McQueen sięgnął do skarbca Rzeszy. Postanowił praktycznie skopiować (!) słynne pluviale, wykonane około 1133/1134 w Palermo dla Rogera II, które za cesarza Fryderyka II stało się płaszczem koronacyjnym Rzeszy.



źródło: khm.at



źródło: style.com

źródło: vogue.co.uk

Znajome te lwy, oj, znajome. Pojawiły się w mniejszej skali na jeszcze jednym z projektów, tym razem na czarnym tle.

źródło: vogue.co.uk

źródło: style.com

Kiedy mniej więcej rok temu po raz pierwszy zaczynał mi w głowie świtać pomysł założenia bloga, wiedziałam, że średniowiecze McQueena będzie jednym z pierwszych, o których napiszę. Lub raczej – które tu pokażę. W jego sposobie wykorzystania średniowiecznych inspiracji jest coś ogromnie szczerego. I brak strachu przed zarzutem „odtwórstwa”. Nawet w przypadku rzeczy dosłownych. Jak ta:

źródło: style.com

Teraz nie mam już nic więcej do dodania.